ความเป็นมา
พยาบาลผู้นำทางคลินิกที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะทาง เป็นที่ยอมรับอย่างกว้างขวางในระบบพยาบาลสากลทั่วโลก โดยเรียกกันว่า ผู้ปฎิบัติการพยาบาลชั้นสูง (Advanced Practice Nurse หรือ APN) เป็นผู้ที่มีความรู้ความชำนาญเฉพาะทางที่สามารถให้การดูแลโดยตรงกับผู้ป่วยที่มีปัญหาซับซ้อน หรือกลุ่มเป้าหมาย หรือกลุ่มเสี่ยงที่จะเกิดปัญหาสุขภาพในชุมชน มีการปฎิบัติงานที่ขยายขอบเขตไปสู่การเป็นผู้นำในการพัฒนาระบบการจัดการดูแลที่มีประสิทธิภาพ เป็นที่ปรึกษา เป็นผู้ประสานร่วมทำงานกับทีมสหสาขาวิชาชีพ ขยายและสร้างเครือข่ายการดูแล และเป็นผู้ประเมินและจัดการผลลัพธ์ทางการพยาบาลโดยใช้หลักฐานเชิงประจักษ์ และกระบวนการการวิจัยจึงเป็นผู้ที่มีบทบาทสำคัญในการพัฒนาและปรับปรุงระบบสุขภาพของประเทศให้ดีขึ้น และช่วยลดช่องว่างในการเข้าถึงระบบบริการที่มีคุณภาพของประชาชน
สภาการพยาบาลได้ริเริ่มให้มีการสอบวุฒิบัตรความรู้ความชำนาญเฉพาะทางแก่ผู้ปฎิบัติการพยาบาลชั้นสูง โดยแต่งตั้งคณะทำงานตั้งแต่ปี พ.ศ. 2537 ออกระเบียบ วางระบบในการออกวุฒิบัตร และได้ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2541 จนได้มีการมอบวุฒิบัตรครั้งแรกเมื่อวันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2546 พัฒนาระบบการสอบ ออกประกาศระเบียบ ยกเลิกข้อบังคับฉบับแรก และประกาศใช้ข้อบังคับฉบับปี พ.ศ. 2551 และปี พ.ศ. 2556 ตามลำดับ
ต่อมาศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.สมจิต หนุเจริญกุล และคณะกรรมการฝึกอบรมและสอบความรู้ฯ ได้จดทะเบียนสมาคมผู้ปฎิบัติการพยาบาลขั้นสูง(ประเทศไทย) เมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2552 เพื่อสนับสนุนการสร้างความรู้ และนวัตกรรมสาขาพยาบาลศาสตร์ โดยเฉพาะด้านการปฎิบัติการพยาบาล ส่งเสริมและควบคุมคุณภาพของผู้ปฎิบัติและการปฎิบัติการพยาบาลขั้นสูงสนับสนุนการสอบวุฒิบัตรเป็นผู้มีความรู้ ความชำนาญเฉพาะทางการพยาบาลและการผดุงครรภ์ ในสาขาต่างๆ และผลักดันให้สภาการพยาบาลประกาศใช้ข้อบังคับสภาการพยาบาลว่าด้วยวิทยาลัยพยาบาลและผดุงครรภ์ขั้นสูงแห่งประเทศไทย พ.ศ.2553 มีผลให้ วิทยาลัยพยาบาลและผดุงครรภ์ขั้นสูงแห่งประเทศไทย ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2553 เพื่อดำเนินการฝึกอบรมและสอบเพื่อเป็นผู้มีความรู้หรือความชำนาญเฉพาะทางวิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์สาขาต่างๆ การกำหนดและควบคุมมาตรฐานทางวิชาการในการประกอบวิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์ในสาขาต่างๆ ทางการพยาบาลและการผดุงครรภ์ส่งเสริมการศึกษา การบริการ การวิจัยและความก้าวหน้าในวิชาชีพสาขาต่างๆ ทางการพยาบาลผดุงครรภ์